มีคนแก้ไขปัญหาอยู่มากมาย แต่ปัญหาสังคมก็ซับซ้อนเกินกว่าจะแก้หมด ถ้าอยากจะเริ่มสร้างการเปลี่ยนแปลงบ้าง มาเริ่มจากการทำเข้าใจการนิเวศการแก้ไขปัญหาสังคมด้วย Problem Discovery กันก่อนเลย!

Problem Discovery คืออะไร?

Problem Discovery เป็นกระบวนการทำความเข้าใจการแก้ไขปัญหาสังคม เพื่อหาช่องว่างและโอกาสในการแก้ไขปัญหาอย่างมีประสิทธิภาพ สำหรับนวัตกรสังคมและผู้ที่สนใจสร้างการเปลี่ยนแปลงสังคมที่ต้องการข้อมูลเชิงลึก (Insight) ไปทำงานต่อ โดยการสกัดจากการเห็นภาพรวมของปัญหา จุดร่วมของวิธีแก้ปัญหาที่มีในปัจจุบัน รวมถึงประเด็นปัญหาที่ยังไม่ถูกแก้

Problem Discovery ได้ข้อมูลสำคัญจากการดึงบทเรียนข้อสังเกตจากคนทำงานจริง (Player) ผู้มีส่วนได้ส่วนเสียในพื้นที่ (Stakeholder) และคลังความรู้ (Knowledge) มาสังเคราะห์ให้เกิดการเข้าใจปัญหาในมุมมองใหม่ การทำ Problem Discovery จะช่วยลดระยะเวลาในการหาข้อมูลเชิงลึก ช่วยให้นวัตกรเห็นประเด็นปัญหาที่ขาดการมีส่วนร่วมหรือขาดผู้เล่น และช่วยเสริมสร้างการเปลี่ยนแปลงเชิงระบบ ให้ปัญหาถูกแก้อย่างรอบด้าน การเปลี่ยนแปลงมีโอกาสเกิดขึ้นได้ง่าย เร็ว และยั่งยืนมากขึ้น

Problem Discovery เป็นแนวทางการจัดการปัญหาสังคม (Framework) ที่ได้รับการศึกษาและประยุกต์มาจาก เครื่องมือ Discovery Framework ของมูลนิธิ อโชก้า

ทำไมเราจึงควรทำ Problem Discovery?

Problem Discovery นำเสนอมุมมองและการจัดการปัญหาแบบองค์รวม (Holistic approach) ซึ่งเป็นวิธีการมองเชิงภาพรวมของปัญหา และเป้าหมาย โดยตระหนักถึงองค์ประกอบย่อยที่มีความสัมพันธ์ซึ่งกันและกัน ทั้งในแง่องค์ประกอบที่ทำให้เป้าหมายสำเร็จ ตลอดจนช่องว่างในการแก้ไขปัญหาและผลกระทบที่เกิดขึ้นจากการแก้ไขปัญหาที่มีอยู่ เป็นการมองรอบด้านให้ได้ครอบคลุมประเด็นต่าง ๆ ให้ครบถ้วนมากที่สุด เพื่อนำไปสู่การแก้ปัญหาหรือทำให้เป้าหมายสำเร็จ โดยใช้วิธีการที่เหมาะสมกับสภาพแวดล้อมที่เป็นอยู่ปัญหา

• เมื่อนำข้อมูลที่ได้มาขึ้นเป็นตารางสำรวจปัญหา ‘Problem Discovery Map’ ผู้ใช้จะเห็นรูปแบบ (Patterns) การแก้ปัญหาของแต่ละผู้เล่น ซึ่งทำให้เห็นช่องว่างของปัญหาที่ยังไม่ถูกแก้ไขหรือยังไม่เป็นที่รู้จัก จุดร่วมของวิธีแก้ปัญหาที่มีในปัจจุบัน และกลยุทธ์การแก้ปัญหาที่ประสบความสำเร็จหรือที่ยังต้องทำงานเพิ่ม
• Problem Discovery Map เอื้อให้ผู้ใช้ตั้งคำถาม และสกัดข้อมูลเชิงลึก (Insight) ของตนเอง เพื่อนำไปแก้ไขปัญหาในระดับโครงสร้าง (Systems) เลี่ยงการแก้ปัญหาแบบซ้ำเดิม และเลี่ยงการแก้ปัญหาในระดับสถานการณ์หรือพฤติกรรมซึ่งไม่เพียงพอต่อระดับความรุนแรงของปัญหาที่เกิดขึ้น
• Problem Discovery Map เอื้อให้ผู้ใช้พัฒนาทฤษฎีการสร้างการเปลี่ยนแปลง (Theory of Change) ในระดับโครงสร้าง และเห็นความสัมพันธ์ของการสร้างการเปลี่ยนแปลงแบบองค์รวม
• หน่วยงาน/องค์กรที่สนับสนุนการสร้างนวัตกรรมเพื่อสังคม ผู้ให้ทุน กองทุนฯ แล็บนวัตกรรมสังคม หรือสำนักวิจัยเพื่อสังคม สามารถใช้ Problem Discovery Map เป็นแนวทางในการประเมินโครงการและสื่อสารแนวทางในการพัฒนานวัตกรรมใหม่ ๆ เพื่อเร่งการแก้ปัญหาอย่างรอบด้านและยั่งยืนมากขึ้น

ขั้นตอนการทำ Problem Discovery

1 ตั้งขอบข่ายคำถาม

เนื่องจากปัญหาสังคมเป็นปัญหาที่มีความซับซ้อน มีผู้เกี่ยวข้องมากมาย การแก้ไขปัญหาสังคมจึงอาจต้องการอาศัยความร่วมมือจากหลากหลายภาคส่วนจึงจะเกิดผลสำเร็จ และหากเป็นปัญหาที่อยู่ภายใต้ภูเขาน้ำแข็ง (Iceberg Model) อย่างปัญหา ที่อยู่ในระดับโครงสร้าง (Systems) และระดับความคิด (Mental Model) ที่อยู่ลึกที่สุด ก็ยิ่งใช้เวลานานในการแก้

การระบุขอบเขตและทบทวนนิยามก่อนเริ่มต้นจะทำให้เราประหยัดเวลาในการศึกษา โดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อ ต้องทำงานร่วมกับคนหลากหลายกลุ่มในการสร้างการเปลี่ยนแปลง การนิยามจะช่วยให้เกิดการพูดคุยให้เข้าใจตรงกัน หรือยืนยันว่าปัญหาที่สนใจยังเป็นเรื่องเดียวกันหรือไม่ ก่อนจะลงมือทำความเข้าใจสถานการณ์หรือลงมือแก้ไข

Problem Discovery เริ่มต้นด้วยการตั้งคำถามที่เรียบง่าย 2 คำถาม คือ

1. มีอุปสรรค (Barrier) อะไรบ้างที่ทำให้ปัญหายังไม่ถูกแก้ไข?

2. ใครกำลังแก้ปัญหานี้อยู่บ้าง? เพื่อนำคำตอบไปเป็นตัวกำหนดขอบเขตของปัญหา

2 ระบุอุปสรรคเชิงโครงสร้าง

เนื่องด้วย Problem Discovery ต้องการจะเสนอการจัดการปัญหาแบบองค์รวม (Holistic approach) จากการมองเห็นรูปแบบ (Patterns) การแก้ปัญหาของแต่ละผู้เล่นในระบบ และเอื้อให้ผู้ใช้สกัดข้อมูลเชิงลึก (Insight) ของตนเองไปแก้ไขประเด็นปัญหาระดับโครงสร้าง (Systems) เลี่ยงการแก้ปัญหาที่ซ้ำ และเลี่ยงการแก้ปัญหาในระดับสถานการณ์หรือพฤติกรรมซึ่งไม่เพียงพอในการเปลี่ยนแปลง

อุปสรรค หรือ Barrier ที่ได้จากการศึกษาและสังเคราะห์ข้อมูลตามกระบวนการ Problem Discovery นั้น เป็นองค์ประกอบสำคัญของการแก้ปัญหา ซึ่งหากได้รับการจัดการจะทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงระดับโครงสร้างได้จริง ถึงแม้ ‘อุปสรรค’ เหล่านี้จะดูเป็นสาเหตุของปัญหาที่อธิบายสถานการณ์ปัญหาในภาพกว้าง แต่หากสังเกตดี ๆ จะเห็นว่า อุปสรรค จะมีคุณลักษณะ 3 อย่าง คือ มีศักยภาพในการเปลี่ยนแปลง ลงมือเปลี่ยนแปลงได้จริง และมีความเฉพาะเจาะจงกับปัญหา ซึ่งได้จากการสังเคราะห์ข้อมูลที่ได้รับจากการพูดคุยกับผู้ที่ทำงานแก้ไขปัญหาด้านความเสมอภาคทางการศึกษา โดยนำข้อมูลมาหาความเชื่อมโยงและแสดงจุดร่วมของประเด็นย่อยของปัญหา ไม่ว่าจะเป็นช่องว่างของปัญหาที่ยังไม่ถูกแก้หรือยังไม่เป็นที่รู้จัก หรือ อุปสรรคร่วมที่นวัตกรได้พบ ไม่ว่าจะแก้ไขปัญหาด้วยวิธีอะไรก็มักจะไปติดที่จุดเดียวกันนี้

3 ศึกษาการแก้ไขปัญหา

เราสามารถศึกษาวิธีการแก้ไขปัญหาผ่านผู้ที่กำลังทำงานสร้างการเปลี่ยนแปลงในประเด็นนี้ โดยตั้งต้นจาก “เป้าหมายหรือภาพความสำเร็จที่ต้องการให้เกิดขึ้น” ที่ตั้งไว้ แล้วศึกษาจากสถานการณ์ปัญหาปัจุบัน ว่ามีใครหรือองค์กรใดกำลังแก้ไขปัญหาและได้สร้างผลลัพธ์ที่ตรงกับเป้าหมายที่ต้องการให้เกิดขึ้นไว้อยู่บ้าง หากวิเคราะห์จากบทเรียนและความสำเร็จของวิธีการแก้ปัญหาของบุคคลหรือองค์กรดังกล่าวแล้ว จะเห็นจุดร่วมของพวกเขาและดูว่าวิธีแก้ไขใดบ้างที่เหมาะสมกับการนำไปต่อยอด

4 ระบุกลยุทธ์การสร้างนวัตกรรม

กลยุทธ์การสร้างนวัตกรรมด้านความเสมอภาคทางการศึกษา ‘Design Strategies’ คือ ข้อมูลเชิงลึก บทเรียนสำคัญ และจุดร่วมของวิธีแก้ปัญหา ที่สังเคราะห์จากการเรียนรู้ของนวัตกรสังคมผ่านการลองผิดลองถูกในการสร้างความเสมอภาคทางการศึกษาให้กับกลุ่มเป้าหมาย ไม่ว่าจะเป็นผู้ขับเคลื่อนงานด้านความเสมอภาคทางการศึกษาระดับประเทศ อย่างกองทุนเพื่อความเสมอภาคทางการศึกษา ระดับประเด็นเฉพาะ อย่าง Vulcan Coalition ระดับพื้นที่ อย่าง BuddyHomeCare และ บ้านไร่อุทัยยิ้ม หรือระดับนานาชาติ อย่าง PLAN International เป็นต้น

รายการกลยุทธ์ที่ได้กลั่นออกมานั้น ไม่ใช่การรวบรวมเครื่องมือ จำพวกเทคโนโลยีหรือการฝึกอบรมเพิ่มความรู้ และไม่ใช่การระบุการทำงานเชิงระบบเพียงอย่างเดียวเท่านั้น แต่เป็นการรวมไอเดียและข้อมูลเชิงลึกที่ได้ทดลองมาแล้วว่าเป็นจุดคาดงัดและสามารถสร้างแรงกระเพื่อมให้กับความเสมอภาคทางการศึกษาได้ ซึ่งหากนวัตกรศึกษากลยุทธ์เหล่านี้ในแผนภาพ Problem Discovery ก็จะพบว่าวิธีการแก้ปัญหาใดยังเป็นช่องว่าง ยังการมีส่วนร่วมอยู่ และในขณะเดียวกัน วิธีการใดเป็นวิธีการที่ผู้เล่นใช้ร่วมกันและเป็นเทรนด์นวัตกรรมอยู่

5 หาจุดร่วม

นำข้อมูลที่ศึกษา สอบถามมาวิเคราะห์เป็นอุปสรรคกับกลยุทธ์ในการแก้ไขปัญหาด้านนั้นๆ ในขั้นตอนนี้เราอาจจะได้ปัญหาออกมา

อุปสรรคสำคัญ Common Barriers

5 หาจุดร่วม

---

กลยุทธ์การออกแบบการแก้ปัญหา Design Stratregy

6 สร้างแผนภาพ

แผนภาพนี้แสดงไอเดียหรือความเป็นไปได้ใหม่ ๆ ที่นวัตกรสามารถหยิบไปใช้เป็นแนวทาง หรือค้นหาข้อมูลเชิงลึกในการสร้างนวัตกรรมใหม่ได้

7 จับคู่ผู้เล่นกับอุปสรรค

8 ระบุโอกาสและช่องว่าง

ถึงขั้นตอนสุดท้าย คือ การวิเคราะห์ข้อมูลบนตาราง ไม่ว่าจะเป็นช่องว่าง หรือการกระจุกตัวของการแก้ปัญหา เพื่อหาจุดตั้งต้นในการแก้ไขปัญหาภายใต้ประเด็นนี้​ โดยสามารถถามคำถามเหล่านี้เพื่อช่วยหาจุดตั้งต้นให้เราเองได้

1. หากเราจะใส่สิ่งที่เราทำอยู่ หรือคิดว่าจะทำ เราจะไปอยู่ตรงช่องใด
2. มี Barrier หรือ Strategy ใดบ้างที่สามารถนำไปต่อยอดในงานของคุณ ให้สร้างผลกระทบทางสังคมได้ดีขึ้นและทำอย่างไร?
3. มีผู้เล่นกลุ่มไหนที่สามารถไปศึกษางานและถอดบทเรียนได้บ้าง
4. มีผู้เล่นกลุ่มไหนที่เราสามารถไปเสริมงานส่วนอื่นของเขาให้แก้ไขปัญหาได้ดียิ่งขึ้นได้อีกบ้าง
5. ผู้เล่นแต่ละกลุ่มที่ระบุลงไปในตารางเป็นผู้เล่นที่กำลังแก้ไขปัญหาในระดับไหน

ความสนุกของเครื่องมือนี้คือ แต่ละคนจะได้ Insight ต่างกันไปและสามารถนำไปใช้ต่อยอดงานของตนได้หมดตามมุมมอง เราสามารถอัปเดตข้อมูลของผู้เล่นได้เสมอ เพื่อให้ได้ข้อมูลเชิงลึกที่ต่อยอดให้งานได้ดียิ่งขึ้น

---

• Facebook
• Twitter
• Line